Ovih dana (24. januara) navršava se 20 godina od smrti Alojza Vesiča, čovjeka čije ime je usko povezano sa stvaranjem i razvojem Vazduhoplovnog zavoda “Orao” u Rajlovcu. Rijetki su ljudi koji su na takav način ostvarili svoje mladalačke snove i poslovne vizije kao što je to uspjelo Vesiču. Izuzetno mi je drago što sam imao priliku da ga lično upoznam i da petnaesetak godina budem njegov saradnik, možda u najdinamičnijim fazama razvoja Zavoda. Pripadam generaciji “rođenih sa Zavodom”, tako da sa ove vremenske distance (i životnog iskustva) mislim da mogu dosta realno cijeniti minule događaje, ljude i postupke iz “Vesičevog vremena”, svjestan da se pri tome ne može izbijeći određena doza subjektivnosti. Najprije, moram priznati da je Vesič jedan od “krivaca” što sam se našao u Sarajevu. Nekoliko razgovora sa mladim i ambicioznim načelnikom Konstruktivno-tehnološkog biroa (KTB) zavoda “Orao” (za vrijeme mog služenja vojnog roka u Školi rezervnih oficira u Rajlovcu), doprinijeli su da se jezičak na vagi pri donošenju jedne veoma značajne životne odluke pomjeri na strani mog presjeljenja iz Skoplja u Sarajevu. I, ubijeđen sam, nisam pogriješio!

Kada je “naš” Vesič odlazio iz garnizona Rajlovac u Beograd na novu dužnost, mi – radnici odjeljenja EOP-a, poklonili smo mu tek izašlu knjigu “Svjetski izazov” od J. J. Servan Schreibera, sa sljedećom posvetom: “Sreća nije u postojanju, nego u postajanju”. Čini mi se daje duh ove knjige i posvete – pronalaženje izazova i stalno osobno uzdizanje kroz njihovo prevazilaženje, bio u potpunosti utkan u Vesičev način življenja i rada. Imao je dinamičan život pun početaka, ali mu je svaki naredni početak bio uspješniji od prethodnog, jer je energiju sticao stalnom edukacijom i, što je najvažnije, bio je zaljubljen u ono što radi – u vazduhoplovstvo.

Rođeni Ljubljančanin, nakon završetka Vazduhoplovno-tehničke škole u Zagrebu, sa 18 godina dobija svoje prvo zaposljenje u Avio-radionici u Pančevu, a ubrzo zatim, zajedno sa remontnom radionicom, seli se u Sarajevo, gdje osniva svoju porodicu. Od tada počinje njegovo “druženje” sa Zavodom, koje će trajati više od trideset godina. Mladi zastavnik i vazduhoplovni tehničar napredovaće do generala i diplomiranog mašinskog inžinjera, a Samostalna vazduhoplovna remontna radionica do savremenog Vazduhoplovnog zavoda osposobljenog za generalni remont i proizvodnju mlaznih motora.

Zanimljiva je ta veza između Vesiča i Zavoda, jer se može zapaziti da je njihov razvoj išao nekako paralelno i veoma uspješno. Zavod mu je omogućio da se suoči sa konkretnim problemima opravke zahtjevne vazduhoplovne tehnike, a zatim da se doškoluje na mašinskom fakultetu i kroz niz specijalizacija u inostranstvu. On je to višestruko vraćao jer je kao stručnjak i rukovodilac mogao direktno uticati na poboljšanje organizacije i kvaliteta rada Zavoda.

U čemu je tajna Vesičevog uspjeha, pitanje je koje se često postavlja(lo). Odgovor je veoma jednostavan – imao je jasnu viziju, neizmjernu vjeru u ljude, duboko ubjeđenje u moć znanja i u značaj ličnog primjera. Te njegove osobine došle su naročito do izražaja kada Zavod započinje osvajanje remonta turbomlaznih avionskih motora. Odluka da se ovi motori remontuju u Zemlji, a ne kod proizvođača, predstavljala je veliko priznanje i pravi izazov ali, istovremeno, i odgovornost za rukovodstvo i radnike Zavoda. Prijelaz na remont ovih motora zahtjevao je nabavku i izradu novih uređaja, konstrukciju specijalnih alata, ovladavanje novim tehnološkim postupcima – jednom riječju, novo znanje i neprestano učenje. Međutim, najznačajniji problem je bio nedostatak stručnjaka vazduhoplovne, mašinske i elektro struke, kao i kvalifikovanih i visokokvalifikovanih avio-mehaničara.

Svi ovi problemi su izašli na površinu upravo u vremenu kada je Vesič postao direktor Zavoda. On je tada, kao čovjek sa dvadesetgodišnjem iskustvom i dubokim poznavanjem mogućnosti Zavoda, imao jasnu i osmišljenu viziju razvoja Zavoda – uz jačanje djelatnosti remonta mlaznih motora Zapadnog i Istočnog porijekla, postepeni prijelaz u područje proizvodnje dijelova mlaznih motora. Nije bilo lako realizirati takvu viziju, jer je trebalo u to ubijediti one na višem nivou koji donose odluke.

Na sreću, postojala je jedna značajna olakšavajuća okolnost – poznavao je svoje “Orlovce” i vjerovao u njih, a i oni su vjerovali “svom Vesku” jer ih nikada nije iznjeverio. Ostalo je samo da se Zavod uhvati u koštac sa najtežim problemom – rješavanjem kadrovske problematike kroz obezbjeđenje novih radnika svih potrebnih profila, kao i dodatnim školovanjem postojećih.

Obrazovanju, odnosno sticanju novih znanja, pristupilo se kao zadatku sa najvišim prioritetom. Zavod je u tom periodu (1969-1979) imao sve karakteristike “organizacije koja uči”, (termin koji se u stručnoj literaturi pojavio nekoliko godina kasnije). Interne obuke i preobuke zaposlenih su svakodnevna praksa; kurseve stranih jezika pohađa svaki treći radnik; Zavod iz sopstvenih sredstava nadoknađuje troškove školovanja svima onima koji žele da se doškoluju u svojoj struci na višim školama i fakultetima; u saradnji sa Srednjom tehničkom školom u Sarajevu obrazuju se novi profili avio-mehaničara i vrši se doškolavanje postojećih; specijalizacije u inostransvo na konkretnim programima su u punom jeku.

Sve ove i niz drugih aktivnosti (naročito na izgradnji infrastrukturnih i pratećih kapaciteta), doprinjeli su promjeni “lične karte” Zavoda, tako da je on postao kolektiv sa najobrazovanijom strukturom zaposlenih u vojnim ustanovima i sličnim preduzećima namjenske industrije. To je, svakako, bilo od odlučujućeg uticaja da Zavod bude određen za nosioca motorskog programa u okviru programa YUROM, kao i da dobije niz visokostručnih i odgovornih poslova u inostranstvu.

Rezultati Zavoda bili su prepoznati u užem i širem okruženju. Asocijacija klubova samoupravljača 1973. godine dodjeljuje ZavoduPoveljuza uspješne rezultate u obrazovanju radnika; Predsjedništvo SFRJ 1974. godine odlikuje Zavod Ordenom za vojne zasluge sa velikom zvezdom,a direktor Zavoda, pored niza vojnih priznanja i odlikovanja, 1977. godine dobija Šestoaprilsku nagradu grada Sarajeva.

Sa kakvom se ozbiljnošću prilazilo projektu obrazovanja na svim nivoima, može nam poslužiti i činjenica da je sam Vesič, koji je inicirao program modernizacije informacionog sitema Zavoda uvođenjem računara, za svoj generalski ispit uzeo temu iz informatike. To je predstavljalo iznenađenje za njegove kolege i pretpostavljene, jer se u to vrijeme malo ko iz viših struktura htio upustiti u tu novu oblast. Za Vesiča je to bio samo još jedan izazov i novi početak – početkom osamdesetih postavljen je za načelnika Uprave za informatiku i administraciju u GŠ JNA. Sa te pozicije dao je izuzetan doprinos u realizaciji programa informatizacije Zavoda i drugih institucija i ustanova u Armiji.

Tokom mog radnog vijeka imao sam priliku da upoznam znatan broj direktora različitih firmi, jer se moja profesionalna orijentacija razvijala u smjeru kvaliteta, menadžmenta, liderstva i izvrsnosti. Sa tog aspekta nastojao sam da skiciram sliku “idealnog” menadžera-lidera, poštujući sve kriterije koje daje savremena teorija i praksa. Kada sam tu (idelnu) sliku pokušavao da uporedim sa meni poznatom stvarnošću, uvijek mi se pojavljivala slika Alojza Vesiča: smirenog, jednostavnog, skromnog, visoko-etičnog, principielnog, upornog, željnog znanja, autoritativnog čovjeka, koji je svojim ličnim primjerom – od zastavnika do generala, uspjevao da povede druge u ostvarivanju zajedničke vizije razvoja i vlastitih ciljeva.

Alojz Vesič – Osnovni biografski podaci

Rođen je u Ljubljani 25 maja 1931. godine, gdje je pohađao osnovnu školu. Kao vojni stipendista 1949. godine završio je Vazduhoplovno-tehničku školu u Zagrebu, gdje je dobio čin zastavnika vazduhoplovno-tehničke službe. Nakon toga počeo je da radi u Avio-radionici u Pančevu, kao prvi tehničar remontne radionice. Iste godine, zajedno sa Avio-radionicom, prekomandovan je u Rajlovac, u novoformiranu Avio-radionicu br. 169, odnosno Samostalnu vazduhoplovnu remontnu radionicu. Radi na raznim poslovima tehničke službe, a 1958. godine, kao vojni stipendist, upisao se na Mašinski fakultet u Ljubljani. Nakon uspješnog završetka studija (1963. godine) vraća se u Zavod “Orao”. Radi na odgovornim poslovima u Konstruktivno-tehnološkom birou, a od 1969. godine, sljedećih deset godina, obavlja funkciju direktora Zavoda, a vojnički napreduje od čina majora do pukovnika JNA. U to vrijeme Zavod je doživio veliki razvoj, tako da je došlo do njegove ne samo formalne, nego i suštinske transformacije od Vazduhoplovno-tehničkog remontnog zavoda (VTRZ) u Vazduhoplovni zavod “Orao“ (VZ). Njegov rad nije ostao nezapažen i u civilnom okruženju, što je rezultiralo dobijanjem Šestoaprilske nagrade grada Sarajeva 1977. godine.

Zbog potreba službe, krajem 1979. godine prelazi u Garnizon Rajlovac na dužnost načelnika Centra vojnih škola. Nakon položenog generalskog ispita iz oblasti informatike prekomandovan je u Beograd, gdje najprije obavlja dužnost načelnika Uprave za informatiku i administraciju u GŠ JNA, a kasnije, sve do njegovog penzioniranja, bio je pomoćnik načelnika GŠ JNA za elektroniku i veze. Ukazom Predsjedništva SFRJ od 8. maja 1991. godine prestaje mu aktivna vojna služba u činu vazduhoplovnotehničkog general-potpukovnika. Umro je 24. januara 1994. godine i sahranjen je na Bežanijskom groblju u Beogradu.

Zavod “ORAO“ - Kratka istorija

Stvaranje Vazduhoplpvnog zavoda “Orao” počinje još dok su trajale borbe za oslobođenje Jugoslavije – 30. oktobra 1944. godine u Pančevu je formirana Avio-radionica u kojoj je bilo 17 radnika – vojnika, zarobljenika i seljaka. Ona je bila osposobljena za opravak aviona.

U jesen 1949. godine, zbog strateških i geopolitičkih razloga, Avio-radionica iz Pančeva, prebazirana je na aerodrom Rajlovac kod Sarajeva. Sa dislociranom opremom iz Pančeva i zatečenom opremom i uređajima u objektima Aeroplanske radionice u Rajlovcu, formirana je Avio-radionica br. 169.

U periodu 1954. pa sve do 1962. godine Zavod se bavi remontom klipnih avionskih motora, a od 1962. godine prelazi u novu, kvalitetniju fazu razvoja – remont turbomlaznih avionskih motora američke proizvodnje. Tokom 1966. godine Zavod napušta programe remonta američkih motora i osvaja remont motora VIPER engleske (Rolls-Royce) proizvodnje. Nekoliko godina kasnije (1972. godine) Vazduhoplovno-tehničkom remontnom zavodu “Orao“ je povjeren remont turbomlaznih motora za supersonične avione MiG, proizvedene u Sovjetskom Savezu. Osvajanjem opravke ovih motora Zavod je ovladao tehnologijama remonta motora Zapadnog i Istočnog porijekla.

1968. godine Jugoslavija je donijela odluku za proizvodnju aviona “Orao”. Vlade Jugoslavije i Rumunije dogovorile su se da poslove i troškove razvoja podjele u odnosu pola-pola (projekt YUROM). Nosilac jugoslovenskog motorskog programa postao je Vazduhoplovni zavod “Orao“. Kupljena je licenca za Rolls-Royce-ov motor VIPER MK.632-41, a prvi motor uspješno je ispitan na probnoj stanici VZ “Orao” 14. aprila 1981. godine. Ulaskom Zavoda u licencnu proizvodnju motora VIPER, zaokružena je intezivna investiciona izgradnja proizvodnih objekata i prateće infrastukture, koja je, praktično, započeta 1962. godine.

Mičo Jančev, Beč, Austrija